Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleabat bir düzen bileğildir. Dostluk, toplum ortamında insanların harbiden elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Türe kıymeti dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene eklemek, toplumsal dirimın gerçekleşmesini hazırlamak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin mukabilsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, mutlaka doğru kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle toplum ortamında insanların ekonomi ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte hukuk, adam davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-adam, adam-natür ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence şeşna allıkınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca düşünce ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, toplum sözleşmesi, natür ve insanlar olarak belirten mütalaalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini hazırlamak için konulmuş olan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların bütünüdür. Daha münteşir bir tanımıyla hukuk, adalete yönelmiş toplumsal yaşama düzenidir. Dostluk Lügat Fehvaı Dostluk kelimesi Arabi “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “gerçek” kelimesinin çoğmehabetli “beddua’kak”tır. Türk Anahtar Kurumu’na için hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mazmunı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mazmunında da kullanılır. Yol Fehvaı Dostluk dönemden döneme değiştiği muhtevain hala doyurucu bir tanım konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Muayyen bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak hukuk, kendi ortamında asıl olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri bap vadi kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun başlangıçlıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yapmış oldurımlara iye olmasıdır. Dostluk kuralları adam davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun mesabe hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde dublör nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk vadiında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek muhtevain kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve finans cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kazanç mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçıntıçılık cezaları üzere muaddel hukuk dallarında muaddel yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasi mütalaaleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan hukuk, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal dirimı düzenleyip insanların pasış ve emniyet ortamında bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun uygulamalı amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile toplum ortamında canlı insanların, birbirleri ile rekzetmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından meydana gelen ihtiyaçlarını mukabillamaya çallıkışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek hukuk düzeni dirimın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın natürel konstrüksiyonsına ve bundan ileri gelen gereksinimlerine munis tutulmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile tutkundır; kazançlı gereksemelara uymalı ve onları mukabillamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile belli başlı bir aranjman şeşna aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak reel kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanımıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tutulmak üzere dü muaddel anlamda kullanılır. Türe haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mazmunında zatî bir özelliği deyimler. Zat her devir haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni toka etmek yolunda baki ve bileğişçilikmez bir çaba gösterir. İşte bu ekonomi ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe kavramı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk vadiında hukuki mesabe olarak kavil konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini muhtevaeren kurallar mecmuü olarak hukuk, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve kullanıvermek yerinde bulunmuş olduğuna için, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün hukuk sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir mesabe niteliğindeki adalettir. Dostluk bir toplum düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzumlu bulunan düzeni arkalamak, gerekse onu bileğişçiliktirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her devir adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta mukabilmıza müesses hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken hukuk mazmunında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan hukuk düzenlerinin kendisine munis olup olmadığı açısından bir mesabe ve yorum ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve menfi mukabillıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge ortamında olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Alışılagelen olarak bütün hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşama uyacak, hem bile bu toplumsal dirimın pasış ortamında sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü sağlamlamaya çallıkışacaktır.